Terug naar: Het Overzicht van etiketten

Het drielandenpunt bij Vaals was ooit een vierlandenpunt. Naast Nederland, België en Duitsland heeft er tussen 1816 en 1920 kortstondig een mini staatje dat “Neutraal Moresnet” heette bestaan. Dit staatje is afgebeeld op het etiket van 3 Schtèng wat Limburgs is voor 3 stenen, en wat slaat op de 3 grensmarkerings stenen die ook op het etiket staan afgebeeld en die tegenwoordig bij het drielandenpunt zijn terug te vinden.

Neutraal Moresnet of kortweg Moresnet was een dwergstaatje met een oppervlakte van 344 hectare (ongeveer twee keer zo groot als het huidige dwergstaatje Monaco). Het lag ongeveer zeven kilometer ten zuidwesten van Aken. Moresnet bestond van 1816 tot 1920, en grensde aan het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden en Pruisen. Na 1839, toen België onafhankelijk was geworden van Nederland, grensde Moresnet aan België, Pruisen en op het vierlandenpunt de Vaalserberg ook aan Nederland. (Weliswaar was België in 1830 onafhankelijk geworden, maar tot 1839 hoorde Limburg, met uitzondering van Maastricht, bij België).

Ontstaan

Moresnet ontstond doordat Pruisen en het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden tijdens het Congres van Wenen in 1815 na de val van Napoleon niet tot een akkoord konden komen over de grens tussen hun gebieden. Het twistpunt was de zinkmijn Altenberg / Vieille Montagne in het plaatsje Kelmis. Pas in 1816 werd een compromis bereikt: krachtens het Verdrag der Grenzen werd Moresnet deel van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, Neu-Moresnet werd deel van Pruisen en het daartussen gelegen gebied met het dorpje Kelmis werd een condominium onder de naam Neutraal Moresnet met als staatshoofd de burgemeester van Kelmis. Beide landen bestuurden Neutraal Moresnet, een gebied met 256 inwoners, met een Pruisische en een Nederlandse (na 1830 Belgische) commissaris. Toen België in 1830 onafhankelijk werd, nam het de bestuurlijke rechten van Nederland over.

Geschiedenis

Neutraal Moresnet was een kunstmatige constructie, en werd al snel een belastingparadijs, terwijl de lonen er hoger lagen dan in de omringende gebieden. Ook gold de dienstplicht er aanvankelijk niet (later moesten de inwoners kiezen voor dienst voor Pruisen of voor België), importrechten waren er lager dan elders, en alcohol stoken was er legaal. In 1858 woonden er dan ook meer dan 2500 inwoners, een vertienvoudiging ten opzichte van het oorspronkelijke aantal in 1816.

In het begin van de 20e eeuw werd enkele malen geprobeerd om Neutraal Moresnet op te laten gaan in België en Pruisen. In 1905 begonnen onderhandelingen, die in 1909 erop uitkwamen dat de mijn Belgisch zou worden en het dorp Moresnet Pruisisch. In 1910 besloten de inwoners met een referendum echter met een meerderheid van 90% dat Moresnet bij België zou gaan horen. Duitsland zou worden gecompenseerd met een stuk grond in Belgisch-Kongo.

Het einde van Neutraal Moresnet kwam met de Eerste Wereldoorlog. In 1914 werd het bezet door Duitsland, waarin Pruisen was opgegaan. Dat land verloor de oorlog, en bij het Verdrag van Versailles werd in 1919 beslist dat Neutraal Moresnet bij België gevoegd zou worden. Artikel 32 van het Verdrag van Versailles luidt: “Duitschland erkent de volkomen soevereiniteit van België over het geheele betwiste gebied van Moresnet”. Op 10 januari 1920 lijfde België Neutraal Moresnet definitief in en het gebied werd toegevoegd aan de Oostkantons onder leiding van generaal Herman Baltia. De zinkmijn, dé bestaansreden van Neutraal Moresnet, was reeds uitgeput in 1885.

Esperanto

Nog voordat Neutraal Moresnet opgeheven zou worden, kwam het idee op om van het land een Esperantostaat te maken. Grote drijfveer daarachter was de Duitse huisarts, filatelist en esperantist Wilhelm Molly. Hij bracht ook postzegels uit voor het neutrale landje, die later door de Belgische autoriteiten werden verboden.

De neutraliteit van de streek leek Molly een goede reden om Moresnet tot de thuisbasis van de wereldwijde Esperantobeweging te maken. Molly was enorm populair en groeide langzamerhand uit tot de informele president van Moresnet. Het Esperantolandje zou Amikejo gaan heten, ‘vriendplaats’. In 1908 werd een vergadering gehouden, waarbij enkele Esperantisten en een deel van de plaatselijke bevolking bijeenkwamen. Het landje werd enthousiast aangekondigd en een mars van de plaatselijke componist Willy Huppermans op een tekst in het Esperanto, de Amikejo-mars, werd ten gehore gebracht. Dit volkslied werd door Giorgio Silfer aan het eind van de 20e eeuw weer naar boven gehaald. Uiteindelijk kwam van Amikejo weinig terecht. De Eerste Wereldoorlog gooide roet in het eten. Molly overleed in 1919.

Terug naar: Het Overzicht van etiketten