Shah-i-Zinda (Perzisch: شاه زنده betekenis “The Living King”) is een necropolis in het noordoostelijke deel van Samarkand, Oezbekistan.

Geschiedenis

Het Shah-i-Zinda Ensemble bestaat uit mausolea en andere rituele gebouwen van de 9-14e en 19e eeuw. De naam Shah-i-Zinda (betekent “De levende koning”) is verbonden met een legende die beweert dat Kusam ibn Abbas, de neef van de profeet Mohammed aldaar is begraven. Alsof hij naar Samarkand kwam tijdens de Arabische invasie in de 7e eeuw om de islam te prediken. Populaire legendes zeggen dat hij werd onthoofd voor zijn geloof. Maar hij nam zijn hoofd en klom in een diepe put (Tuin van het Paradijs), waar hij nu nog steeds woont.

Het Shah-i-Zinda complex werd meer dan negen (van de 11e tot en met 19e) eeuwen geleden gevormd en omvat nu meer dan twintig gebouwen.

Het ensemble bestaat uit drie groepen van structuren: laag, midden en hooggelegen, verbonden door vier gewelfde koepel passages, plaatselijk chartak’s genoemd. De eerste gebouwen dateren van de 11-12e eeuw. Vooral hun fundamenten en grafstenen zijn overgebleven. Het grootste deel dateert uit de 14-15de eeuw. Reconstructies van de 16-19e eeuw waren niet van belang en hebben geen invloed op de algemene samenstelling en het uiterlijk.

Plattegrond van de Shah-i-Zinda…

1. Khwaja Ahmad (1340s)
2. Anonymous (1361), ascribed to Qutlugh Ata
3. Ascribed to Tuman Aqa (1405-1406)
4. Mosque-khanqah of Tuman Aqa (late 14th c.?)
5. Shrine-complex of Qutham b. Abbas (11th-15th c.)
6. Ascribed to Amir Buruduq (ca. 1390, ca. 1420).
7. Madrasa attributed to Bughra Khan (not exant)
8. Anonymous (1390s); ascribed to Ulugh Sultan Begim
9. Anonymous (Ustad Ali) (1385).
10. Anonymous (1430s?).
11. Shirin Biqa Aqa (1385-86).
12. Tughlu Tekin (Amir Husayn) (1375).
13. Shad-i Mulk Aqa (1371-1383)
14. Amirzadeh (1386)
15. Archway Side Entrance from present-day cemetery
16. Ascribed to Qazizadeh Rumi (1420s)
17. Mosque,
18. Entrance Portal built by Ulugh Beg (1434-1435)

Het eerste belangrijke bouwsel, het Kusam-ibn-Abbas complex, is gelegen in het noordoostelijke deel van het ensemble. Het bestaat uit verschillende gebouwen, waaronder het oudste gebouw, het Kusam-ibn-Abbas mausoleum en de moskee (16e eeuw).

De bovenste groep gebouwen bestaat uit drie mausoleums tegenover elkaar. De vroegste een is Khodja-Akhmad Mausoleum (1340s), waardoor de passage voltooit uit het noorden. Het Mausoleum van 1361, aan de rechterkant, beperkt de zelfde passage uit het oosten.

De middelste groep bestaat uit de mausolea van het laatste kwart van de 14de eeuw – eerste helft van de 15de eeuw en wordt in verbandgebracht met familieleden van Timur, met militairen, geestelijken en adel. Aan de westelijke kant ligt het Mausoleum van Shadi Mulk Aga, de nicht van Timur. Deze overkoepelde crypte werd gebouwd in 1372. Er tegenover ligt het Mausoleum van Shirin Bika Aga, Timur’s zus.

Naast Shirin-Bika-Aga Mausoleum ligt de zogenaamde Octahedron, een bijzondere crypte uit de eerste helft van de 15e eeuw.

Dichtbij een trap is het best geproportioneerde gebouw van de lagere groep geplaatst. Het is een mausoleum met een dubbele koepel uit het begin van de 15e eeuw. Dit mausoleum is gewijd aan Kazi Zade Rumi, een wetenschapper en astronoom. Daarom werd het dubbele koepel mausoleum door Ulugbek,die zelf een fervent astronoom was, gebouwd boven zijn graf tussen 1434-1435 en is de hoogte vergelijkbaar met koepels van mausolea van de koninklijke familie.

De belangrijkste toegangspoort tot het ensemble (Darvazakhana of de eerste chartak) is zuidwaarts gekeerd en werd gebouwd tussen 1434-1435 onder Ulugbek’s regiem.