Zweden, officieel het Koninkrijk Zweden (Zweeds: Konungariket Sverige), is een land in Scandinavië in Noord-Europa. Het wordt omringd door Noorwegen in het westen en noorden, Finland in het noordoosten, de Botnische Golf in het oosten, de Oostzee in het zuidoosten en het zuiden en het Skagerrak en het Kattegat in het zuidwesten. In de Oostzee liggen de eilanden Öland en Gotland die ook tot Zweden behoren. De hoofdstad en tevens grootste stad is Stockholm.

Het land heeft een oppervlakte van 450.000 km² en 9.059.651 inwoners (2009). Het land wordt voor ongeveer 82% bevolkt door de Zweden. De staat Zweden is ontstaan in de middeleeuwen en groeide in de vroegmoderne tijd uit tot grootmacht, die onder meer delen van de tegenwoordige Baltische staten, Finland en het Heilige Roomse Rijk omvatte. In de achttiende, negentiende en aan het begin van de twintigste eeuw werd echter veel gebied verloren. Sinds 1814, toen het land Noorwegen annexeerde en hiermee bijna een eeuw lang een personele unie vormde, is Zweden niet meer in oorlog geweest.

Het huidige Zweden is een constitutionele monarchie en een van de rijkste, welvarendste en meest ontwikkelde landen ter wereld. Zweden staat zevende in de Index van de menselijke ontwikkeling van de VN en eindigde in 2008 als eerste in de democratie-index van het blad The Economist. Zweden is aangesloten bij de Noordse Raad en is sinds 1 januari 1995 lid van de Europese Unie. Het valt wel buiten de eurozone, het betaalmiddel is de Zweedse kroon.

Zweden heeft twee volksliederen: een burgerlijk volkslied (Du gamla, Du fria) en een koninklijk volkslied (Ur svenska hjärtans djup en gång).

Geschiedenis

De Zweden zijn een in de middeleeuwen ontstaan volk, door het samengaan van de Gauten en de Svear. De benaming voor Zweden is afgeleid van die laatste stam.

Na het verval van het tijdperk van de Vikingen vormde Zweden samen met Denemarken en Noorwegen de Unie van Kalmar (Finland was toentertijd een onderdeel van Zweden). Zweden verliet de Unie aan het begin van de 16e eeuw, en verkeerde vele jaren bijna permanent in staat van oorlog met zijn buren. Het nog altijd met Noorwegen verenigde Denemarken kon met name het verlaten van de Unie door Zweden niet accepteren. Denemarken verloor echter aan macht en Zweden veroverde Skåne, Blekinge en Halland.

In de 17e en 18e eeuw kende Zweden zijn Gouden Eeuw en werd het grondgebied met wapengeweld uitgebreid. In die tijd was Zweden twee keer zo groot als nu, en omvatte naast Finland ook grote delen van de Baltische staten en delen van het Heilige Roomse Rijk der Duitse Naties, zoals grote delen van Pommeren, Wismar en Bremen-Verden. Binnen een eeuw gingen deze gebieden weer verloren, en Finland ging over naar de Russische tsaar. De oorzaak hiervan was de Grote Noordse Oorlog (1700 – 1721).

Sinds 1814 is Zweden niet meer in oorlog geweest, door een politiek van strikte neutraliteit. Deze politiek is ook de reden dat Zweden geen lid is van de NAVO. Toch speelde Zweden in de Tweede Wereldoorlog een dubieuze rol: men leverde ijzererts aan nazi-Duitsland. Ook stond Zweden troepenvervoer toe aan de Duitsers, wat er toe leidde dat Noorse verzetsstrijders ook in Zweden opgepakt konden worden.

In de 19e eeuw was Zweden een van de armste landen in Europa, met veel alcoholmisbruik. In deze tijd emigreerde een aanzienlijk deel van de bevolking naar de Verenigde Staten waar nu nog veel Amerikanen op Zweedse voorouders kunnen wijzen.

Door technische verbeteringen in transport werd het land in staat gesteld om natuurlijke hulpbronnen in verschillende delen van het land goed te gebruiken, met name hout uit de uitgestrekte bossen en ijzererts uit Kiruna en Malmberget. Dit vormde de basis voor de verzorgingsstaat zoals die zich in het begin van de 20e eeuw vormde.

Zweden is sinds 1995 lid van de Europese Unie. Sinds 19 september 1973 is Karel XVI Gustaaf koning van Zweden.

Geografie

Fysieke kenmerken

Zweden is het grootste land van Scandinavië; het is 11 keer zo groot als Nederland en 15 keer zo groot als België.

Het land is voor het grootste deel bedekt met uitgestrekte naaldbossen, met name in het noordelijk deel van het land. Het zuidelijk en oostelijk deel is vlak tot glooiend, waarbij de binnenlanden die aan Noorwegen grenzen, steeds meer reliëf vertonen en in het Scandinavisch Hoogland overgaan. Het hoogste punt van Zweden is de Kebnekaise met 2114 m.

Het land is bezaaid met meren, circa 96.000. De twee grootste liggen in het zuiden: het Vättermeer (Zweeds Vättern) en het Vänermeer (Zweeds Vänern), het grootste meer van Zweden. De langste rivier van Zweden is de Göta älv. Enkele grote eilanden zijn Gotland, Öland, Orust, Hisingen en Värmdön.

Cultureel, geografisch en historisch wordt Zweden opgedeeld in drie landsdelen, welke op hun beurt in 25 zogeheten landschappen zijn onderverdeeld: Norrland, met de landschappen Ångermanland, Gästrikland, Hälsingland, Härjedalen, Jämtland, Lapland, Medelpad, Norrbotten en Västerbotten; Svealand met de landschappen Dalarna, Närke, Södermanland, Uppland, Värmland en Västmanland; Götaland, met de landschappen Blekinge, Bohuslän, Dalsland, Gotland, Halland, Öland, Östergötland, Skåne, Småland en Västergötland.

Bestuurlijke indeling

Zweden kent 21 provincies (län): Blekinge, Dalarna, Gävleborg, Gotland, Halland, Jämtland, Jönköping, Kalmar, Kronoberg, Norrbotten, Örebro, Östergötland, Skåne, Södermanland, Stockholm, Uppsala, Värmland, Västerbotten, Västernorrland, Västmanland en Västra Götaland.

Natuur

Zweden kent nog relatief grote oppervlakten aan ongerept natuurgebied. Deze liggen met name in het noorden van het land en in het berggebied aan de grens met Noorwegen. Bossen bedekken een groot deel van het land, maar het merendeel hiervan is productiebos dat relatief soortenarm is. In de Zweedse natuur komen nog gezonde populaties van grote zoogdieren voor zoals elanden, beren en lynxen. In sommige streken zijn er ook nog wolven en veelvraten, maar die zijn veel zeldzamer.

De natuur wordt in Zweden door de overheid beschermd door middel van natuurreservaten en nationale parken. De natuurreservaten vallen onder de verantwoordelijkheid van het länsbestuur, terwijl de nationale parken een aangelegenheid van de centrale rijksoverheid zijn.

Het noordwesten van Zweden maakt deel uit van Lapland of Sápmi, het uitgestrekte woongebied van de Saami, die de oorspronkelijke bewoners van Noord-Scandinavië zijn en die traditioneel rendierhoeders waren. In Noord-Zweden zijn natuurverschijnselen als de middernachtzon en het noorderlicht waarneembaar.

In Zweden bestaat het allemansrecht, dat inhoudt dat men particuliere grond kan betreden om van de vrije natuur te genieten.

Klimaat

Zuidwest-Zweden kent een gematigd zeeklimaat dat in oostelijke en noordelijke richting geleidelijk overgaat in een landklimaat. De gemiddelde temperaturen zijn in de zuidelijke helft van Zweden niet of nauwelijks lager dan in Nederland. Wel zet het koude seizoen eerder in (september/oktober) en eindigt het later (april/mei) dan in de Benelux gebruikelijk is. Het warme seizoen (mei-september) kent daarentegen meer zonneschijn door langere dagen, stabielere temperaturen en een geringe luchtvochtigheid. In de hoger gelegen gebieden van het uiterste noorden heerst een poolklimaat met veel sneeuw en regen en vaak extreem lage wintertemperaturen.

Belangrijke steden

• Göteborg, grote havenstad aan de westkust
• Helsingborg
• Karlstad
• Lund, universiteitsstad
• Malmö, industriestad in het zuiden
• Örebro
• Stockholm, hoofdstad
• Sundsvall
• Umeå, grootste stad van Norrland
• Uppsala, universiteitsstad
• Visby, middeleeuwse hanzestad op Gotland, thans toeristische trekpleister

De inwoners leven vooral in het zuidelijk deel van Zweden; daar bevinden zich de drie grootste steden: de hoofdstad Stockholm aan de oostkust, Göteborg aan de westkust en Malmö in het uiterste zuiden van het land.

Demografie

Bevolking

Zweden heeft 9.059.651 (2009) inwoners en een bevolkingsdichtheid van 20,1/km² (2009). Ongeveer 86%van de bevolking behoort tot de Zweden. Verder wonen er al jaren Samen, Noren en Finnen in het land. Sinds de jaren 60 komen er ook veel mensen uit alle delen van de wereld, maar vooral uit het voormalige Joegoslavië, Iran, Irak, Syrië, Chili, Turkije, Hongarije en Argentinië.

Taal

De Vikingen spraken een gemeenschappelijke Germaanse taal, Oudnoors of Norrön. Tegenwoordig is er duidelijk onderscheid tussen het Deens, Noors en het Zweeds. Zweden kent geen officiële taal. De facto is dit het Zweeds. Erkende minderheidstalen zijn het Samisch, het Fins en het Roma.

Cultuur

Op populair cultureel gebied is Zweden in het buitenland vooral bekend om de kinderboeken, zoals Pippi Langkous en Nils Holgersson, en popartiesten, zoals ABBA.

De Zweedse cultuur wordt meestal onder de Scandinavische culturen gevat. Daar de Scandinavische landen erg veel met elkaar gemeen hebben op cultuurgebied is een onderscheid vaak moeilijk te maken. Zeker voor niet-Scandinaviërs. Cultuuraspecten met wortels in Zweden worden niet per definitie “Zweeds” genoemd en cultuuraspecten die, zogezegd, zijn geïmporteerd worden vaak wel als Zweeds ervaren – zeker door de Zweden zelf. Het is daarom onafwendbaar dat het begrip “Zweedse cultuur” niet goed gedefinieerd is, en daarom op alles betrekking heeft dat over het algemeen als Zweeds ervaren wordt. Waardoor door de eeuwen het begrip van de Zweedse cultuur zowel in Zweden als elders, sterk gefluctueerd heeft.

De Zweedse taal is een belangrijke cultuurdrager, en ook enkele typische Zweedse tradities zoals midzomer en zogenaamde kräftskivor moeten zeker onder de Zweedse cultuur worden gevat.